Thực ra sử dụng từ “Pháo kích ” với nghĩa là “tấn công bằng pháo” là không chính xác vì bài viết này chỉ muốn đề cập đến trận đánh có sử dụng hỏa khí đạt hiệu quả cao đầu tiên trong lịch sử nước ta.<
Năm 1390, vua Champa ( Chiêm Thành ) là Che Bonguar ( Chế Bồng Nga ) sử dụng một lực lượng thủy quân lớn xâm chiếm nước Đại Việt theo đường sông Hồng.
Trước đó, vị vua người Chăm này đã ba lần tiến quân vào cướp phá kinh thành Thăng Long khiến cho vương triều nhà Trần lúc đó đang ở giai đoạn cuối vô cùng khốn đốn.
Trước nguy cơ Thăng Long bị tàn phá lần thứ tư trong vòng hai mươi năm (1371- 1390), Thượng hoàng Trần Nghệ Tông đã giao gánh nặng cứu quốc lên vai vị tướng trẻ Trần Khát Chân.
Tháng 1 năm 1390, tại sông Hải Triều (khúc sông Luộc chảy qua huyện Phù Tiên, Hải Hưng và huyện Hưng Hà, Thái Bình ngày nay) , thuyền của vua Chiêm bị rơi vào trận phục kích của quân Việt. “Tướng Trần Khát Chân liền ra lệnh các cây hỏa súng nhất tề nhả đạn, bắn trúng thuyền Bồng Nga, xuyên suốt ván thuyền, Bồng Nga chết tại trận”. ( Đại Việt sử kí toàn thư ). Quân Champa mất chủ tướng liền hỗn loạn bỏ chạy. Sau chiến công này, Trần Khát Chân được phong làm Long Tiệp Bổng thần Nội vệ Thượng tướng, tước Vũ tiết quan Nội hầu.
Chiến thắng năm 1390 có thể coi là lần đầu tiên trên chiến trường nước ta hỏa khí được sử dụng đạt hiệu quả cao. Thứ “hỏa súng” được sử dụng trong trận này là một loại hỏa khí sơ khai có nòng bằng kim loại, nhồi thuốc súng cùng mảnh gang, sắt, mũi tên… để khi châm ngòi sẽ bắn vãi lửa và văng mảnh vào quân địch.
Có nhiều cỡ từ loại to như súng đại bác sơ khai đến loại bé để một hoặc hai người cầm ( hand cannon)
Hình dạng có lẽ như thế này :
Trận “pháo kích” năm 1390 đã đánh dấu sự tiến bộ trong công nghệ chiến tranh của nước ta. Tuy vậy vẫn phải đến nửa cuối thế kỉ 15, dưới triều vua Lê Thánh Tông, hỏa khí mới trở thành chủ lực trong quân đội. Sức mạnh vượt trội của các loại súng, pháo thời đó đã góp phần đưa Đại Việt trở thành một trong những cường quốc số một Đông Nam Á.
Đính kèm tranh vẽ Hồ Quý Ly và Hồ Nguyên Trừng. Liệu những khẩu pháo trên kia có phải là nguyên bản mà Hồ Nguyên Trừng sẽ dùng để cải tiến về sau này không?
