Ngày nay đi trên bất cứ con phố nào của Sài Gòn ta đều dễ dàng tìm thấy những cửa hàng tiện lợi, những siêu thị mini khác nhau. Chúng ta cũng không còn thấy bất ngờ về sự xuất hiện của các siêu thị mini này, chúng trở thành một “điều tất nhiên” mà hiện hữu bên ta. Nhưng nếu quay ngược thời gian lại, sống vào những năm trước 1975, người dân khi ấy lại rất vui mừng với sự xuất hiện của siêu thị mini đầu tiên tại Việt Nam lúc bấy giờ – Siêu thị Nguyễn Du.
Năm 1967, Siêu thị Nguyễn Du được mở cửa. Siêu thị Nguyễn Du là siêu thị đầu tiên ở Sài Gòn cũng như là đầu tiên của cả Việt Nam, tọa lạc tại góc đường Nguyễn Du – Chu Mạnh Trinh. Đây là cơ sở kinh doanh nhà nước do Tổng cuộc Tiếp tế của Chính phủ Việt Nam Cộng hòa điều hành. Siêu thị Nguyễn Du mở ra kỷ nguyên của hệ thống bán lẻ, mang lại cho người dân những trải nghiệm tiện lợi khi mua sắm, điều mà trước đó chưa từng có.
Một dịp sát tết, bước đến siêu thị ta sẽ được trải nghiệm một không gian mua sắm rộng lớn và thoải mái, nó giống một cửa hàng cực lớn, máy lạnh mát rượi và đầy những thứ lạ lẫm. Khách mua hàng toàn những người lớn ăn bận lịch sự, nam với áo chemise bỏ vào quần, những người lính và nhiều phụ nữ bận áo dài.
Khi ấy các xe đẩy mua hàng cũng không được nhiều như ngày nay, khách mua hàng toát mồ hôi xếp hàng tính tiền, tay lủ khủ hàng hóa trong những cái túi lưới.
Siêu thị Nguyễn Du được thiết lập ở góc đường Nguyễn Du và Chu Mạnh Trinh, Sài Gòn (hai con đường này nay thuộc quận 1, tên đường không thay đổi cho đến nay) do Tổng Cuộc Tiếp Tế thành lập.
Vào năm 1966, ông Trần Đỗ Cung, đứng đầu cơ quan trên được giao nhiệm vụ quân bình thị trường. Ngoài việc cấp bách như giải quyết những việc cần thiết cho đời sống người dân như nhập xe gắn máy, điều hòa việc phân phối thịt heo, gạo,… Ông dự tính thiết lập tại Việt Nam các trung tâm bán lẻ để phục vụ đại chúng, nhất là những người có đồng lương ổn định.
Đầu tháng 2.1967, một phái đoàn do ông Cung cử ra đã đến thăm chợ Mỹ (Commissary) ở đường Hùng Vương, Chợ Lớn để quan sát hoạt động cùng cách tổ chức của cơ sở này nhằm lên kế hoạch kinh doanh xây dựng trung tâm thương mại bán lẻ đầu tiên tại Việt Nam.
Một tuần sau đó, ông Trần Đỗ Cung cùng một chuyên viên tài chính lên đường đi Philippines theo lời mời của Tập Đoàn Siêu Thị Makati ở thủ đô Manila để nghiên cứu về quản lý, kiểm soát, tổ chức và sản xuất thực phẩm.
Họ còn tiếp tục đến Hồng Kông, Singapore để tham quan các siêu thị. Sau đó, tổ chức đào tạo về cách vận hành siêu thị cho nhân viên và tổ chức một khu chợ tết vào tháng 1.1967, vừa để phục vụ việc mua sắm tết vừa tổ chức buôn bán theo hình thức mới để huấn luyện nhân viên của mình.
Theo hồi ký của ông Trần Đỗ Cung xuất bản tại Mỹ năm 2011, một Kiến Trúc Sư người Đức tên Meier đã được thuê vẽ họa đồ xây cất siêu thị, phối hợp với Công ty NCR về trang bị, thiết bị bên trong.
Ngày 16/10/1967, siêu thị đầu tiên ở Việt Nam chính thức ra đời- Siêu thị Nguyễn Du – mở đầu một kỷ nguyên mới cho ngành bán lẻ.
Từ cửa vào, khách đi tay không vô siêu thị bằng một cửa quay, tự lấy một giỏ xách hay xe đẩy và đi lựa chọn hàng đã ghi sẵn giá trên kệ. Chọn xong, họ tính tiền ở các quầy thu ngân có máy tính tự động. Siêu thị này có 6 quầy thu ngân ở cửa ra, trong đó có một “quầy hỏa tốc” dành cho những người mua ít hàng. Còn có một lối ra cho người không mua hàng.
Cách thức và quy trình mua hàng ở siêu thị Nguyễn Du ngày ấy không khác so với lối vận hành bây giờ của các siêu thị hiện đại. Nhưng khi chiêm nghiệm lại, chúng ta ngạc nhiên và thú vị khi nhận ra nó đã được áp dụng từ hơn 50 năm về trước đối với khách mua hàng tại Sài Gòn.
Trong hồi ký, tác giả Trần Đỗ Cung đã tả lại không khí lúc đó như sau: “Siêu thị đã hoàn tất trên đường Nguyễn Du, có bãi đậu xe rộng rãi.
Ngày khai trương cả đoàn xe Honda, Mobylette và Vespa rầm rập kéo đến chở vợ con hí hửng bước vào ngôi chợ tối tân mới mở cửa, phục dịch khách mua hàng một cách niềm nở và lịch sự”.
Siêu thị Nguyễn Du với tổng diện tích trên 30.000 m2, ở một khu phố còn vắng vẻ không phù hợp cho việc buôn bán lắm nhưng khi siêu thị được lập ra, số khách hàng lui tới được đánh giá là “ngoài mức tưởng tượng”. Trung bình mỗi ngày có khoảng 2.500 người đến mua sắm và doanh thu mỗi ngày tối đa là 1,5 triệu đồng thời đó.
Với diện tích 30.000m2, có 800 mét vuông là khu vực bán hàng, 1.000 mét vuông cho khu đậu xe. Về các kho châm hàng có: kho thường 500 mét khối, kho đông lạnh 200 mét khối nhiệt độ -20 độ C, kho lạnh 200 mét khối với 0 độ C. Về các kho dự trữ có: kho thường 10.000 mét khối, kho dự trữ đông lạnh 4.000 mét khối. Thiết kế quầy bên trong bao gồm: các quầy thường dài 150 mét, diện tích 300 mét vuông. Có 6 máy thu ngân NCR có bàn lăn tự động. Các quầy khác là: quầy thịt tươi, quầy thực phẩm đông lạnh, quầy rau trái cây, tủ lạnh đựng các sản phẩm từ sữa. Toàn siêu thị gắn máy điều hòa không khí và có hệ thống truyền hình hữu tuyến để kiểm soát. Ngoài ra còn trang bị máy phát điện 105 Kw.
Một tháng sau ngày khai trương, siêu thị Nguyễn Du tổ chức một sự kiện đánh dấu sự thành công của mình. Khi người khách thứ 100.000 đến đây và đặt tay vào cửa quay, loa phóng thanh phát to: “Hoan nghênh công dân siêu thị thứ 100.000, là anh Lê Văn Sâm…”. Anh được choàng băng kỷ niệm và được ông quản đốc trao tặng giải thưởng trị giá 10.000 đồng.
Siêu thị Nguyễn Du hoạt động như các siêu thị ngày nay theo chủ trương khách hàng là người đi mua, tự chọn và tự mang hàng đã chọn đi thanh toán. Càng ngạc nhiên hơn khi thời ấy, tại Nguyễn Du đã phát hành thẻ hội viên siêu thị cho khách hàng.
Trước khi siêu thị được thành lập, trong giới doanh thương Sài Gòn, tuy rất nhanh nhạy với cái mới đã có nhiều ý kiến cho rằng đây là việc làm “không tưởng”. Tuy nhiên, Tổng cuộc Tiếp tế với ý định sẽ thiết lập các chuỗi dây chuyền siêu thị tư nhân đã không chùn bước. Sau khi siêu thị này hình thành ít lâu, họ nhận được nhiều thư tán thưởng và nhiều tư nhân tấp nập gửi đơn đến đề nghị cộng tác thiết lập siêu thị tư nhân dưới hình thức này hay hình thức khác.
Đến tháng 12, đã có hai siêu thị tư nhân cỡ nhỏ là An Đông và Đoàn Thị Điểm mở ra. Cái thứ ba ở Biên Hòa được trang bị để mở vào Tết Mậu Thân năm 1968.
Siêu thị này và những siêu thị nhỏ khác ở Sài Gòn và các vùng lân cận hoạt động đến 1975 thì chấm dứt. Sau đó là khoảng thời gian vắng bóng siêu thị cho đến gần 20 năm sau, vào khoảng những năm 1993 thì mới xuất hiện trở lại.
Đến nay nhiều người vẫn cho rằng, siêu thị ở Việt Nam bắt đầu quá muộn mà không biết nó đã hình thành từ gần nửa thế kỷ nay và đã được tổ chức hoạt động rất tốt không khác gì các siêu thị bây giờ.
Sau khi siêu thị Nguyễn Du được thành lập không lâu, ông Cung được SMI (Viện Siêu Thị – Super Marketing Institute) mời qua Bangkok (Thái Lan) gặp các nhà buôn Thái để trình bày kinh nghiệm khi hình thành siêu thị đầu tiên này. Như vậy, dù đang trong hoàn cảnh chiến tranh, Sài Gòn đã đi trước Bangkok, vượt qua một thành phố lớn sống trong hòa bình về việc buôn bán lẻ qua hệ thống siêu thị.
https://youtu.be/LYQxR5c-WLI
Xem lại những hình ảnh đáng quý về Siêu Thị Nguyễn Du trước 75
