Đầu thế kỷ 17, khi người Việt đến lập nghiệp ở phương nam, chợ Bến Thành đầu tiên nằm ven kênh Chợ Vải là một trong vài bến ghe tàu của thành Gia Định, tụ tập hàng trăm thứ hàng hóa, dọc bến sông thuyền buôn lớn nhỏ nối liền nhau. Theo tư liệu người xưa để lại thì sau khi Pháp chiếm Nam kỳ năm 1859, ngôi chợ này được xây dựng dãy nhà lồng, gọi là Marché de Saigon với năm gian cột gỗ, lợp mái lá nằm sâu trong kênh Chợ Vải, trên đường Charner (nay là đường Nguyễn Huệ) nằm giữa 4 con đường là: Nguyễn Huệ – Hải Triều – Hồ Tùng Mậu – Ngô Đức Kế.
Chợ Bến Thành đầu tiên bên kênh Chợ Vải đi vào lịch sử với tên Chợ cũ khi kênh Chợ Vải bị lấp trở thành đường Charner vào năm 1877. Khu Chợ cũ cũng bị phá đi để xây tòa nhà ngân khố mới thay thế tòa ngân khố cũ trên đường Catinat (nay là đường Đồng Khởi) và tiếp đến chợ Bến Thành Mới “tân khai thị” vào tháng 3.1914. Những người Hoa dù không còn dựa vào kênh Chợ Vải nhưng đã buôn bán lâu năm nên vẫn quyết chí bám trụ, dời xuống phía dưới để mở một khu vực chợ của họ mang tên Chợ cũ. Không nhà lồng chợ, không bảng tên, chỉ buôn bán trên vỉa hè vậy mà Chợ cũ vẫn sống rất khỏe, hùng cứ cả hai con đường nhỏ Tôn Thất Đạm, Võ Di Nguy (Hồ Tùng Mậu). Những người bán hàng tại đường Hàm Nghi gọi khu này là “chợ chạy” vì thường xuyên bị cảnh sát rượt chạy vô đường Tôn Thất Đạm, Tôn Thất Thiệp, Huỳnh Thúc Kháng… do buôn bán trên vỉa hè, lòng đường như kiểu chợ trời.
Ngôi chợ thành lập lúc nào cũng chẳng ai xác định được, chỉ biết là có từ lâu lắm. Một lão làng “đại ca” đã giải thích hồi xưa nơi đây là khu vực chợ của người Hoa. Khi Tổng thống Ngô Đình Diệm lên chấp chánh liền giải tán chợ này, di chuyển người Hoa vào Chợ Lớn thành lập Chợ Lớn Mới nên khu chợ Tôn Thất Đạm được gọi là Chợ cũ.
Ngược dòng thời gian, quay về Chợ Cũ những năm 1890-1902 qua loạt ảnh xưa sau:
Chợ cũ hơn 100 năm trước, vị trí ngay tại Kho Bạc trên đường Nguyễn Huệ ngày nay. Trong hình này Kinh Charner phía trước Chợ đã bị lấp vào năm 1887 và hai con đường hai bên bờ kinh Charner trước đây đã được nhập lại thành Boulevard Charner, mà người Sài Gòn thời ấy vẫn quen gọi là “đường Kinh Lấp”
Chợ Cũ Saigon trên đường Charner được xây dựng năm 1860 và hoạt động đến năm 1914 khi chợ Saigon mới (tức chợ Bến Thành ngày nay) được khánh thành. Chợ Cũ gồm có năm dãy nhà lồng chợ, cách nhau bởi những con đường. Chợ được xây dựng với kết cấu cột gạch, vì kèo bằng gỗ mái lợp ngói phẳng. Trong hình chụp năm 1904 có một dãy nhà lồng mái lợp lá (không rõ lý do tại sao). Khi Chợ cũ này bị phá bỏ thì khu vực xung quanh tiếp tục được gọi là khu Chợ cũ.
Nguyễn Đức về chợ cũ
