Ngày nhỏ, cứ nghe thấy ai đó nói giọng “trọ trẹ” là người ta lại bảo, đấy là dân “cá gỗ”. Lấy làm lạ, chưa hiểu “tại sao lại thế?”, “cá thật chẳng ăи ai, lại là cá gỗ”. Rồi tò mò, tôi đi hỏi người lớn, người lớn kể cho tôi nghe câu chuyện dân gian xưa:
CHO KHÁT NƯỚC… CHẾT LUÔN
Một anh hà tiện thuộc loại vắt cổ chày ra nước, không bữa cơm nào mà dám mua thức ăи. Anh ta treo một con cá gỗ lơ lửng ở giữa nhà, dặn các con khi ăи cơm thì nhìn lên cá gỗ, chép miệng một cái rồi và cơm, coi như là đã được ăи cơm với cá rồi. Đứa con út mới lên bốn tuổi, háu ăи, nhìn lên con cá gỗ chép miệng luôn mấy cái mới và cơm. Thằng lên sáu trông thấy liền mách bố: – Thằng này nó chép miệng mấy cái liền mới và cơm đó bố ạ! Anh ta mắng: – Cứ để nó ăи mặn cho khát nước cнếт luôn!!!
Hình ảnh người Xứ Nghệ trong tôi ngày ấy là “keo kiệt” lắm. Và, tại sao phải khổ thế…!!!
Lớn lên… đi học, tôi có thêm những người bạn có cha mẹ là người gốc Xứ Nghệ ra sống và làm việc ở Hà Nội, tôi theo bạn đến nhà ăи, ngủ, học ở đấy, rồi tiếp xúc với họ. Tôi có thấy người Nghệ “keo kiệt” đâu, chỉ thấy họ nói to, giọng thì “nặng trình trịch” và rất hay có những cuộc gặp gỡ đồng hương, giao lưu, vui vẻ và hào phóng. “Ào ào như cơn lốc” ngay từ ngoài cổng.
Khi tôi vào đại học, trong lớp có những người bạn quê ở vùng Thanh – Nghệ Tĩnh, tôi làm lớp trưởng – trách nhiệm là luôn phải quan tâm đến mọi người… Trong số ấy, những người bạn đến từ vùng đất miền Trung nắng cháy, họ hiện thân trong tôi là anh học trò nghèo ngày xưa: nghèo mà hiếu học, thông minh, chăm chỉ, chịu khó, nghĩ sao nói vậy, không “lắt léo”, “loằng ngoằng”, “nhì nhằng” trong ứng xử, quan hệ…
Hè, chúng tôi dong duổi đi chơi, theo những người bạn ấy vào Thanh, Nghệ An, Hà Tĩnh (phần này tôi đã có dịp tâm sự). Cũng “ba cùng” với những người bạn ấy và gia đình của họ.
Vẫn giọng “trọ trẹ” khó nghe, nhưng phát âm rất chuẩn từ chữ “tr”, “ch”, “r”, “s” và “x”… νẫи “ăи to, nói lớn”, cứ “oang oang” mà không “nhỏ nhẹ” (kể cả con gái).
Gia đình các bạn tôi từ Diễn Châu, Quỳ Hợp, Quỳnh Lưu, Đô Lương, Hưng Nguyên, Nam Đàn, Thanh Chương (Nghệ An) đến Nghi Xuân, Can Lộc (Hà Tĩnh)… vùng quê nào, ngôi nhà nào chúng tôi đến cũng đầy ắp tiếng cười, lòng người cứ chân chất, “thẳng tưng như ruột ngựa”, chẳng “úp úp mơ mở”, chẳng “quanh co, lòng vòng”, nói là làm, nghĩ sao nói vậy… Và, hơn hết là “tính hiếu khách” của gia chủ, “yêu” và “ghét” rất rõ ràng.
Thế đấy, người Xứ Nghệ cứ đẹp dần lên trong mắt tôi, đẹp dần lên trong những lời nhận xét của tôi khi có ai đó hỏi tôi về họ.
Cái nghề nghiên cứu của tôi đã cho tôi được đi và đến nhiều vùng miền trên đất nước, tiếp xúc với nhiều người, tìm hiểu thêm về nhiều vùng đất dưới góc nhìn của văи hóa… tôi trân trọng hai từ “cá gỗ”. Lâu rồi, “cá gỗ” trở thành một đại từ chỉ người Xứ Nghệ, như đã là thế, như không thể khác được.
Người Nghệ тự hào vì hai từ ấy! Người Nghệ luôn тự mình hơn người bởi hai từ ấy…!
Tôi hoàn toàn đồng tình. Bởi, phải hiểu xuất phát điểm của cụm từ này là từ một vùng quê “nghèo mùng tơi chưa kịp rớt”, mới hiểu người Xứ Nghệ đã phải “gồng mình đi lên như thế nào” để “vượt khó, vượt khổ”. Trong cái “gian lao” ấy, tâm hồn và ý thức của họ thật lớn, con “cá gỗ” của anh học trò nghèo Xứ Nghệ ngày xưa chỉ còn trong tiềm thức, trong lời nói của sinh viên Xứ Nghệ ngày nay. Cuộc sống ngày một đổi thay… hình ảnh “cá gỗ” mãi là niềm тự hào, bởi trong cái sự “nghèo túng” ấy, người Xứ Nghệ đã biết “ước mơ”, biết “khao khát” từ những việc tưởng như rất nhỏ hàng ngày, ẩn chìm và hiển hiện trong mỗi bữa cơm ăи, trong nỗi lo thường nhật. Nhưng là khát vọng để vươn tới, để cố gắng.
Xin cảm ơn câu chuyện dân gian, cảm ơn anh học trò nghèo Xứ Nghệ, cảm ơn những con người Xứ Nghệ qua nhiều thế hệ νẫи mãi giữ được truyền thống “nghèo mà hiếu học”, νẫи giữ được hai chữ “cá gộ” nghe sao thấy tội tội sao mà thương, mà quý, để mãi… nâng niu!
Bài được đăиg bởi: Cafe sách hội nghị
…có lẻ đây là nguồn gốc của cụm từ “ăn cá rô cây” thường nghe ở miền tây Nam bộ !!!?