Hình ảnh nữ sinh áo tím gắn với trường Gia Long Sài Gòn nổi tiếng đến ngày nay, kể cả khi trường mang tên Nguyễn Thị Minh Khai. Marie Curie là trường duy nhất không thay đổi tên trong gần một thế kỷ.
Trường THPT Marie Curie là trường duy nhất tại Sài Gòn không thay đổi tên ban đầu có từ thời thuộc Pháp. Trường mở cửa năm 1918 với tên gọi Lycée Marie Curie, chỉ tiếp nhận nữ sinh. Ảnh trên chụp vào giờ tan trường trước năm 1975, nữ sinh mặc đồng phục cả váy và áo dài. Trước 1975, trường dành cho con em người Pháp và một ít nữ sinh con nhà giàu có thế lực ở Sài Gòn, giảng dạy bằng tiếng Pháp.
Sau 1975, trường chuyển thành trường THPT bán công, cho cả học sinh nam lẫn nữ. Có thời kỳ đây là trường THPT lớn nhất Việt Nam với hơn 5.000 học sinh mỗi năm. Năm 2007, trường được đổi lại thành trường Trung học phổ thông công lập, giảm dần sĩ số nhằm tăng chất lượng giáo dục. Kiến trúc đậm chất Pháp lưu lại trên cổng chào, từng góc cầu thang gỗ, khu vườn với đài phun nước… vẫn còn đến ngày nay. Ảnh: Khánh Ly
Trường chuyên Lê Hồng Phong ngày nay mang kiến trúc cổ kiểu Pháp. Trường xây dựng năm 1927, lúc đầu có tên gọi Collège Petrus Ký hay còn gọi là Trung học Petrus Trương Vĩnh Ký. Kiến trúc ngôi trường được gìn giữ theo năm tháng ở ảnh trên (chụp những năm đầu thập niên 40) và 2014.
Từ ngôi trường giàu truyền thống này, các thế hệ học sinh – thanh niên yêu nước đã châm ngòi cho cách mạng chống Pháp, chống Mỹ với những tấm gương Trần Văn Ơn, Hồ Hảo Hớn… Họ đã anh dũng ngã xuống tạo nên làn sóng biểu tình dâng cao khắp Sài Gòn – Chợ Lớn, đòi quyền lợi cho học sinh. Từ năm học 1976-1977, trường mang tên cố Tổng Bí thư Trung ương Đảng Lê Hồng Phong, là trường chuyên nổi tiếng ở Sài Gòn ngày nay.
Lê Quý Đôn là trường trung học xưa nhất tại TP HCM, được thành lập năm 1875, hoàn thành xây dựng năm 1877 với tên gọi ban đầu là Collège Indigène, sau đổi thành Collège Chasseloup-Laubat. Hiện nay trường đào tạo 2 bậc giáo dục là trung học cơ sở (cấp 2) và trung học phổ thông (cấp 3).
Trường có nhiều cổng, hiện cổng chính nằm mặt tiền đường Nguyễn Thị Minh Khai làm cổng ra vào cho học sinh bậc trung học phổ thông, cổng sau ở đường Lê Quý Đôn là hướng của học sinh cấp trung học cơ sở.
Ngày nay, kiến trúc tòa nhà vẫn giữ đậm chất Tây Âu với những dãy nhà màu vàng đứng hiên ngang qua hơn thế kỷ thăng trầm và trở thành “nỗi nhớ niềm thương” của những học trò một thuở. Ảnh: Khánh Ly.
Trường Trưng Vương tọa lạc tại số 3A Nguyễn Bỉnh Khiêm, Quận 1, trên con đường nhiều bóng cây cổ thụ xanh mát. Vào thế kỷ trước, đây vốn là trường dành cho nữ sinh. Ảnh trên, các nữ sinh thướt tha trong bộ đồng phục áo dài trắng, quần đen được chụp vào thập niên 60. Ảnh dưới ngôi trường có kiến trúc Pháp với tường vàng, mái ngói đỏ nổi bật giữa phố phường, được nhiều tờ báo bình chọn là một trong những ngôi trường có kiến trúc đẹp của Sài Gòn.
Trường được thành lập ở Hà Nội năm 1917 với cái tên trường Nữ trung học, hay còn gọi là Đồng Khánh. Sau hiệp định Geneve, một bộ phận của trường di chuyển vào Nam. Năm 1957, trường chính thức được chuyển về đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, nằm cạnh trường Võ Trường Toản (khi ấy chỉ dành cho nam sinh) cho đến ngày nay.
Những hàng cây cổ thụ phía trước gắn với ký ức của cựu học sinh Trần Nam. Ông Nam nay tóc đã bạc trắng. “Gốc cây này là nơi chúng tôi – những nữ sinh Trưng Vương và nam sinh Võ Trường Toản – đã túm tụm quanh chiếc xe đạp của ông bán bò khô để thưởng thức biết bao mùi vị thơm ngon ngọt cay chua cùng tụ lại… trên đĩa gỏi nhỏ”, cựu học sinh Võ Trường Toản hồi tưởng. Ảnh: Khánh Ly
Đầu thế kỷ 20, nền giáo dục Việt Nam còn mang tính chất Nho giáo, ít chú trọng đến giáo dục nữ giới. Năm 1908, một số trí thức người Việt đề nghị chính quyền Pháp thành lập một ngôi trường nhiều cấp học dành cho nữ. Năm 1915, khóa đầu tiên trường tuyển 42 nữ sinh, đồng phục là áo dài tím, tượng trưng cho sự tinh khiết của phụ nữ Việt Nam, tên trường Nữ sinh Áo Tím bắt nguồn từ đó. Năm 1953, trường được đổi tên thành Trường Nữ trung học Gia Long.
Niên khóa 1978-1979, trường giải thể cấp 2, thu nhận nữ sinh lẫn nam sinh, đổi tên thành Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai. Năm 2003, trường được đưa vào danh mục 55 công trình đề nghị điều tra xác lập di tích kiến trúc cổ của TP HCM. Mặt tiền trường “Nữ sinh áo tím” năm 1925 (ảnh trên) và nay có những thay đổi nhất định, khang trang hơn nhưng vẫn giữ tinh thần chủ đạo của kiến trúc Pháp.
Thời chống Mỹ, học sinh Gia Long là một trong những trường đi đầu của phong trào học sinh sinh viên Sài Gòn rải truyền đơn, xuống đường biểu tình đòi độc lập. Mới đây, Nguyễn Lê Vân 23 tuổi, cựu học sinh Nguyễn Thị Minh Khai đã quay về trường xưa thực hiện bộ ảnh áo dài tím, kỷ niệm trường tròn 100 tuổi. Áo tím được coi là đồng phục đầu tiên của trường Gia Long. Vân chia sẻ niềm tự hào khi là nữ sinh của ngôi trường áo tím, màu tím tượng trưng cho đức tính đoan trang, kín đáo và khiêm nhường của thiếu nữ Việt Nam. “Áo tím là niềm tự hào của rất nhiều thế hệ nữ sinh trường không chỉ học giỏi, đức độ mà còn biết đặt mơ ước vào những lý tưởng cao cả và thực hiện mơ ước đó trên mọi nẻo đường đất nước”, cô gái trẻ nói. Màu tím cũng trở thành màu bộ váy đồng phục duyên dáng của nữ sinh Minh Khai hiện nay. Ảnh: Khánh Ly.
Trường Trung học phổ thông chuyên Trần Đại Nghĩa được tu sửa từ trường dòng Lasan Taberd, thành lập năm 1874. Đến nay trường Trần Đại Nghĩa là trường trung học công lập chuyên, dành cho học sinh từ lớp 6 đến lớp 12. Hiện nay trường là một trong 5 trường phổ thông chuyên (hoặc có lớp chuyên), trọng điểm của thành phố nổi tiếng với tỷ lệ chọi đầu vào rất cao. Kiến trúc đậm chất Pháp của trường với màu tường vàng, cửa sổ vòm tròn… được gìn giữ đến hôm nay. Ngôi trường có 2 cổng, một trên con đường lá me bay Nguyễn Du, cổng kia ở đường Lý Tự Trọng, quận 1.