Vũ Duệ (1468 – 1522) là vị Trạng nguyên thứ 18 của nền khoa cử Nho học Việt Nam, không chỉ nổi danh về tài năng, học vấn và khí t.i.ế.t mà trong sách sử cũng như giai thoại dân gian, cuộc đời ông còn nổi tiếng với câu chuyện s.ố.n.g và c.h.ế.t đầy sự khác thường.
Cơn mưa hồi sinh
Vũ Duệ còn có tên khác là Vũ Nghĩa Chi, Vũ Công Duệ, người làng Trình Xuyên, xã Trình Xá, huyện Sơn Vi, phủ Thao Giang, thừa tuyên Sơn Tây (nay thuộc huyện Phong Châu, tỉnh Phú Thọ).
Đỗ Trạng nguyên khoa Canh Tuất (1490) đời Lê Thánh Tông. Làm quan trải 6 đời vua giữ các chức Tỉnh ý bỉnh văn công thần, Lại bộ thượng thư kiêm Đông các đại học sĩ, Nhập thị kinh diên, hàm Thiếu bảo, tước Trình Khê hầu.
Tương truyền khi lên 4 tuổi, Vũ Duệ chẳng may mắc b.ệ.n.h đậu rồi c.h.ế.t cứng, cha mẹ rất đau xót nhưng nhà nghèo quá chỉ có cái chiếu cói bó con lại rồi đặt ở ngoài hiên để chuẩn bị mang đi. Bỗng nhiên, không rõ từ đâu có một con chó xuất hiện, nó chạy đến nằm bên ông, khi thấy người ra nhấc cuốn chiếu định đem đi thì nó sủa vang, đuổi cắn.
Mọi người trong nhà thấy chuyện lạ không hiểu nguyên nhân gì nên chần chừ mãi, đến tối trời bỗng nổi gió, mưa như trút nước. Khi mưa tạnh, nghe có tiếng trẻ con khóc người nhà bèn chạy ra, ai nấy đều vô cùng kinh ngạc khi thấy Vũ Duệ đã sống lại. Câu chuyện hồi sinh này được Lê Quý Đôn ghi lại trong tác phẩm Kiến văn tiểu lục như sau:
“Trạng nguyên Vũ Duệ người xã Trình Xá, huyện Sơn Vi, lúc lên 4 tuổi bị b.ệ.n.h đậu c.h.ế.t. cứng, người nhà bó t.h.â.y bằng chiếu cói, bỏ ở ngoài hè, có con chó nằm bên cạnh để giữ, mỗi khi người nhà muốn ra lấy đem đi liền bị con chó ấy cắn, không ai dám đến gần.
Họ lấy làm quái lạ, chần chừ đến tối, gặp trận mưa to, ông được sống lại, cất tiếng khóc, người nhà lại đem vào nuôi. Có lẽ bệnh đậu nóng quá, gặp được hơi mưa nên giải được n.ọ.c đ.ộ.c”.
Chuyện cái c.h.ế.t lạ lùng
Sau khi đỗ Trạng nguyên, Vũ Duệ được triều đình bổ ông giữ chức Tham chính xứ Hải Dương, dần dần cất nhắc lên nhiều chức vụ quan trọng khác. Làm quan trải 4 triều vua Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục, Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tông. Suốt thời gian làm quan, Vũ Duệ sống ngay thẳng hết lòng vì công việc giúp dân, giúp nước.
Khi Mạc Đăng Dung t.ha.o t.ú.n.g triều đình, lập bè kết đ.ản.g, chuyên quyền và có ý nhòm ngó ngôi vua, nhiều kẻ xu thời vội ngả theo mong có được địa vị, bổng lộc lớn, riêng Vũ Duệ vẫn giữ khí tiết của kẻ sĩ.
Bấy giờ vua Lê Chiêu Tông lo sợ thế lực của họ Mạc nên đến tháng 7 năm Nhâm Ngọ (1522) bí mật thoát khỏi Thăng Long chạy vào Thanh Hóa; Vũ Duệ cùng một số người theo hộ giá nhưng không kịp.
Đến cửa biển Thần Phù không tìm được vua, ông bèn treo ấn Ngự sử vào cổ, quay mặt về Lam Kinh bái lạy lăng miếu các vua Lê rồi nhảy xuống biển .t.ự. t.ậ.n để tỏ lòng trung nghĩa. Về sau, khi nhà Lê trung hưng, triều đình cho lập đền thờ và phong ông làm Thượng đẳng phúc thần.
Trong mục Nhân vật chí của bộ Lịch triều hiến chương loại chí viết như sau: “Năm Nhâm Ngọ (1522), Chiêu Tông phải vào Thanh Hoa, ông theo vua đến Lam Sơn, mặc áo mũ lạy lăng miếu rồi lui ra .t.ự. .v.ẫ.n. .c.h.ế.t. Sau, đời Trung Hưng lục và khen thưởng người t.i.ế.t nghĩa, cho ông làm bậc nhất, truy phong phúc thần hạng trên, dựng đền cúng lễ”.
Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục thì chép: “Lại bộ thượng thư Đông các đạo học sĩ thị Kinh diên là Vũ Duệ và Lại bộ thượng thư là Ngô Hoán cùng với môn đồ là bọn Nguyễn Mẫn Đốc thống suất hương b.i.n.h đi theo nhà vua. Đến Thanh Hoa, đứt liên lạc, không biết nhà vua ở đâu. Họ đều hướng về lăng tẩm Lam Sơn, bái vọng, rồi .t.ự. .v.ẫn. cả”.
Hơn 60 năm sau nhà Lê đ.á.n.h đ.u.ổ.i họ Mạc, khôi phục lại được Thăng Long, rồi cho đúc lại ấn Ngự sử nhưng mãi không được mới nhớ đến chuyện Vũ Duệ đeo ấn rồi nhảy xuống biển .t.ự. .t.ậ.n., bèn sai phường chài lặn xuống cửa biển Thần Phù (nay là vùng biển giáp ranh giữa Ninh Bình và Thanh Hóa) để tìm quả ấn cũ.
Người lặn xuống đã vô cùng kinh ngạc khi thấy Vũ Duệ vẫn mũ áo chỉnh tề, cổ đeo túi ấn, ngồi xếp bằng tròn ở dưới đáy biển như còn sống. Tin báo về triều, vua Lê lấy làm lạ cho rằng khí tinh anh của ông kết lại bèn sai làm lễ cúng bái rồi vớt lên k.h.â.m n.i.ệ.m trọng thể.
Sau đó đưa về làng Trịnh Xá an táng, nhà vua xuống chiếu cho lập đền t.h.ờ. và phong Vũ Duệ làm Thượng đẳng phúc thần. Ngôi đ.ề.n .t.h.ờ ông được gọi là “Trạng nguyên t.i.ế.t nghĩa từ” (Đền thờ Trạng nguyên t.i.ế.t nghĩa).
Theo Kiến Thức