Cửu Vị Thần Công là tên gọi chung 9 khẩu đại pháo được đúc năm 1803 dưới triều hoàng đế Gia Long nhưng ít ai biết về một giai thoại kỳ bí về chúng cùng quyền năng bất diệt.
Lịch sử của Cửu vị thần công
Cửu vị thần công trước đây được đặt ở trước mặt Ngọ Môn trong hai dãy nhà đặt tên là Pháo Xưởng, hiện nay được đặt ở cửa Thể Nhơn (cửa Ngăn), cửa Quảng Đức (cửa Sập), là hai cửa của Kinh thành Huế.
Cửu vị thần công được đúc tại Huế từ tháng 2 năm 1803 đến tháng 1 năm 1804 (12 tháng) do lính thợ ở bộ Công và binh sĩ ở bộ Binh thực hiện, vật liệu là tất cả các khí mảnh bằng đồng tịch thu được của triều Tây Sơn đem nấu chảy, đúc thành súng để làm “kỷ niệm muôn đời”.
Trên mỗi khẩu thần công đều được khắc tên ở đuôi súng theo thứ tự từ 1 đến 9 tương ứng với Tứ thời và Ngũ hành. Bốn khẩu bên trái (sau cửa Thể Nhơn) có thứ tự từ 1 đến 4 được đặt tên theo Tứ thời là Xuân, Hạ, Thu, Đông; năm khẩu bên phải (sau cửa Quảng Đức) có thứ tự từ 5 đến 9 được đặt tên theo Ngũ hành là Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy.
Trên thân súng có đúc chữ với nội dung mô tả về cách sử dụng thuốc súng, phương pháp bắn và tên của những người tham gia đúc súng. Vào năm 1816, hoàng đế Gia Long sắc phong cho cả 9 khẩu đại pháo này danh hiệu “Thần Uy Vô Địch Thượng Tướng Quân”. Danh hiệu này cùng niên đại sắc phong đều được chạm nổi thêm trên phần đai cuối thân của cả 9 khẩu.
Trong Cửu vị thần công, khẩu nặng nhất nặng là 18.400 cân, khẩu nhẹ nhất là 17.200 cân, trọng lượng đồng của chín khẩu là 140.300 cân. Mỗi khẩu được kê trên một giá súng bằng gỗ chạm trổ rất công phu. Hai bên giá là 4 bánh xe bằng gỗ viền sắt dùng để di chuyển.
Quyền năng kỳ lạ
Cửu Vị Thần Công là những hiện vật lịch sử bề thế và tinh xảo bậc nhất của nhà Nguyễn còn được lưu giữ ở Huế ngày nay. Xung quanh 9 khẩu súng thần công khổng lồ này có nhiều chuyện kỳ bí được lưu truyền ở đất Cố đô.
Theo đó, sau khi được đúc, Cửu Vị Thần Công đã ra mắt quan quân triều đình Huế với những nghi thức hoàng gia cao nhất. Được coi như một vị thần, dân kinh đô Huế ai đi qua trước súng phải ngả nón cúi chào để thể hiện sự tôn kính. Dân chúng ở Huế thời xưa tin rằng những cỗ súng này sở hữu quyền năng hòa giải cho các gia đình ly hôn, phù hộ cho các nhà an khang, thịnh vượng, nên nhiều người đến đây để cầu nguyện.
Có một câu chuyện đặc sắc về Cửu Vị Thần Công được sử nhà Nguyễn ghi lại như sau: Vua Tự Đức một hôm định đưa Cửu Vị Thần Công ra chiến trường. Quan quân đã cột ngựa rất mạnh để kéo, nhưng súng không hề nhúc nhích. Vua nổi giận viết bức thư với lời lẽ kiên quyết, cho quan triều đem đọc trước súng Thần Công: “Nếu Ngài không chịu tham chiến thì đích thân Trẫm sẽ đến phạt trượng và Ngài sẽ mất hết chức tước”.
Kỳ lạ thay, sau khi tuyên đọc thư Hoàng Thượng, tự nhiên ngựa kéo súng rất nhẹ nhàng. Người ta đồn rằng những lời lẽ của vua đã chạm được đến Thần súng, khiến Ngài chấp thuận yêu cầu phục vụ cho đất nước.
Có ý kiến cho rằng đây chỉ là một giai thoại mà các sử gia thời Tự Đức dựng lên để tô vẽ cho ông vua cùa mình, vì trên thực tế Cửu Vị Thần Công chưa một lần tham chiến mà chỉ ở Kinh thành Huế từ khi được đúc cho đến bây giờ. Có lẽ giai thoại trên bắt nguồn từ một thực tế là dưới triều Tự Đức cũng có đúc 9 khẩu súng thần công khác giống với Cửu Vị Thần Công nhưng nhỏ hơn chút ít, đặt ở bên phải Ngọ Môn, đối xứng với Cửu Vị Thần Công ở bên trái từ thời Gia Long.
Ngoài giá trị lịch sử, Cửu vị thần công còn mang giá trị nghệ thuật cao. Kỹ thuật đúc đồng, nghệ thuật trang trí và chạm khắc trên đồng cũng như trên giá súng đều rất điêu luyện, tinh xảo. Đây là những khẩu thần công lớn nhất Việt Nam, một trong những bộ tác phẩm mỹ thuật bằng đồng có giá trị nhất của dân tộc. Năm 2012, Cửu Vị Thần Công được công nhận là Bảo vật Quốc gia Việt Nam.
Theo Visit Huế và Bảo Tàng Cung Đình