“Bến Thành nóc chợ cũng bay
Đèn khí nó ngã nằm ngay cùng đường…”
Hay
“Gặp em đây mới biết em còn
Hồi năm Thìn bão lụt anh khóc mòn con ngươi”
Là những câu thơ ca mà dân gian Nam Bộ truyền miệng nhau khi nói về cơn bão chưa từng có đã đổ bộ và Sài Gòn và các tỉnh Nam Bộ năm 1904.
Nam Bộ nói chung và Sài Gòn nói riêng vẫn được xem là vùng đất có khí hậu ôn hòa, quanh năm nắng ấm. Mưa to bão lớn ít xuất hiện nên người dân Nam Bộ thường không có kinh nghiệm chống bão so với miền Trung và miền Bắc. Nhưng cơn bão năm ấy đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.
Những ghi chép cũ cho thấy, địa bàn chịu ảnh hưởng của cơn bão năm Giáp Thìn hầu như khắp Nam Bộ, sang tận Campuchia. Các tỉnh bị thiệt.hại nặng nề nhất Gò Công, Mỹ Tho (Tiền Giang); Tân An (Long An); Chợ Lớn, Gia Định (TP HCM) và dọc theo vùng duyên hải. Nhiều làng ở gần bờ biển đã bị một hải lưu cao đến 3,5 mét lôi cuốn đi mất.
40 năm sau trận thiên tai ấy, Nam Kỳ tuần báo (do Hồ Văn Trung – tức nhà văn Hồ Biểu Chánh làm chủ nhiệm) số 85, ra ngày 8/6/1944, đã có bài Trận bão năm Thìn của Mỹ Xuân mô tả khá chi tiết về cơn bão diễn ra vào ngày chủ nhật 1/5/1904 trên đất Sài Gòn xưa.
Theo bài báo, hôm ấy cũng đúng vào ngày bầu cử hội đồng thành phố. Chiều hôm trước là ngày khánh thành tuyến xe lửa Sài Gòn – Gò Vấp. Trong bài diễn văn của mình, một quan chức Sài Gòn dõng dạc tuyên bố: “Nam Kỳ vốn là Phật địa, không bao giờ có bão lụt tàn phá như các xứ thuộc địa khác. Ấy là sự bảo đảm thịnh vượng chung cho xứ sở, cho mọi người, mà cũng là một hạnh phúc riêng cho các công ty xe lửa…”.
Nhưng đến sáng ngày 1/5/1904, suốt từ sáng đến trưa bầu trời Sài Gòn vẫn mưa lâm râm không dứt. Đến đầu giờ chiều gió bắt đầu thổi mạnh và đến 15 giờ gió càng dữ dội hơn. Người dân Sài Gòn khi ấy luôn ngỡ đây chỉ là trời dông lớn không ai nghĩ đến đó là báo hiệu của một cơn siêu bão.
Khi thấy mưa, các xe ngựa, xe kéo, khách bộ hành kiếm chỗ trú ẩn hoặc chạy về nhà, đường sá vắng tanh. Mới 16 giờ chiều nhưng trời đã tối sầm và điện cũng bị cúp. Ở các nhà hàng, quán cơm, người ta phải đốt đèn cầy (nến) hoặc đèn dầu nhưng gió mạnh khiến đèn liên tục bị tắt.
Cuộc bầu cử hôm ấy vắng mặt trên 400 cử tri do thời tiết xấu, kết quả kiểm phiếu bị huỷ bỏ và phải dời lại chủ nhật tuần sau. Bài báo mô tả: “Đến 17h chiều, trận dông mưa mới thật kịch liệt cực điểm. Dông gió tung rớt mái nhà, đốn ngã cây cối, đứt mất dây điện và dây thép, nhận chìm tàu ghe, cột đèn hay cột dây thép xiêu ngã liệt địa. Đường sá vắng teo không người lai vãng, tiếng dông mưa thổi ào ào như trời than đất thở”.
Nhiều con ngựa đang kéo xe hoảng sợ bứt dây cương, quăng xe chạy tháo thân vì bị hoảng sợ trước mưa to gió lớn. Có xe bị lật nhào “kéo theo cả con ngựa nằm té sải cẳng”. Hầu hết các xe đều gãy gọng, bay mui, phu xe bỏ chạy tán loạn.
Dọc theo sông Sài Gòn, tàu, sà lan, ghe tam bản, ghe chài, ghe lồng đứt dây, trôi ra giữa sông bị sóng gió đánh ập, va đập nhau mà chìm. Đến 19h, các tàu lớn Canebière, Adour và Hop Sang bị sóng đẩy lên bờ nằm ngả nghiêng. Chiếc Patroclus đang đậu ở Thủ Thiêm đứt dây neo, chạy ra giữa sông đụng chìm 4 chiếc ghe chở đá, đâm thủng một chiếc ghe chài chở lúa, nhận chìm khoảng một chục chiếc tam bản trước khi chìm xuống bến Nhà Rồng.
Hai tỉnh Gò Công và Mỹ Tho bị ảnh hưởng của cơn bão nặng nề nhất. Nhiều làng ven biển ở Gò Công đang làm lễ cúng thần, xây chầu hát bội thì cuồng phong nổi dậy ầm ầm, mây mù tứ phía, mưa tuôn xối xả, sóng nước tràn vào. Những đợt sóng đầu tiên cuốn mất nhà cửa, nước dâng thật nhanh, lên cao 4-5m, ngập lút cả ngọn cây. Ở Vàm Láng không chỉ các ghe nhỏ, mà cả tàu sắt cũng bị quăng lên bờ.
Nhiều người mắc kẹt trên các ngọn cây, hai ba ngày quần áo rách tả tơi, đói khát. Một số người sống sót nhờ đeo bám theo các đống rơm trôi lênh đênh trên mặt nước. Rắn rít bám theo các ngọn cây nóc nhà, một số người bị rắп cắп cʜết.
Có 6 làng ven biển bị tổn thất rất nặng là: Gia Thuận, Kiểng Phước, Bình Ân, Tân Bình Điền, Tăng Hoà và Tân Thành. Quá bất ngờ vì bão tố diễn ra trong nháy mắt, hầu như gia đình nào cũng bị tản mát trôi theo dòng nước, có người trôi tận tới Cần Đước (Long An), Chợ Đệm (Gia Định), cách Gò Công trên dưới 50km.
Cảnh tượng đau lòng: тнι тнể ɴԍườι vắt đầy trên cây.
Ở Gò Công và các vùng lân cận, qua ngày 17.3 âm lịch, nước mới rút cạn được một nửa, còn khoảng 1,5m. Người ta bơi xuồng đi khắp nơi hòng tìm nhận lại thi thể người thân. Mãi đến ngày 19.3 âm lịch, chính quyền mới tổ chức cʜôn cất những người cʜết, gặp đâu cʜôn đó. Hàng trăm gia đình không còn ai sống sót, hàng ngàn gia đình có người ra đi.
Sau đó, báo L’Opinion và Le Courrier de Saigon tường trình về trận bão này: “Dọc theo đường xe lửa chạy dựa theo mé sông từ Sài Gòn vô Chợ Lớn (tuyến xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho), có một cái vòi rồng trên trời thò xuống làm đổ ngã một toa xe, giật đứt mái nhà ở đềpô xe lửa và đè nhẹp cả một cái nhà lá khác. Cách đó mươi thước, cái vòi rồng ấy hốt một người nam đem tuốt lên không trung rồi khiêng đại xuống mặt đất. Khi thiên hạ chạy đến toan cứu kẻ vô phước thì người ta thấy thân hình anh ta đã dẹp đép…”.
Theo thống kê của các nhà chức trách khi ấy, riêng tại Sài Gòn cơn bão năm Giáp Thìn đã làm thiệt hại to lớn: hơn 3.000 người chết, thiệt hại tài sản lên đến 40 triệu đồng, tương đương 1.000 tỷ đồng ngày nay.
Trận bão năm Giáp Thìn không chỉ ảnh hưởng cho Sài Gòn mà hầu hết các tỉnh ở Nam Bộ đều bị ảnh hưởng. Trong đó, thiệt hại nặng nề nhất là Gò Công và vùng phụ cận với trên 60% nhà bị đổ, 5.000 người cʜết trôi ở các làng ven biển, 80% gia súc không còn… Còn theo dân gian, truyền miệng qua thơ, vè thì số người không qua hỏi khoảng “một muôn hai” (tức khoảng 12.000 người).
Thạc sĩ Lê Thị Xuân Lan (Giảng viên ĐH Khoa học Tự nhiên) – người từng công tác lâu năm ở Đài khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ – cho biết với sự tàn phá khủng khiếp đó, có thể nói trận bão năm Giáp Thìn 1904 là cơn bão gây thiệt hại nặng nề nhất cho Sài Gòn từng được ghi nhận.
